Quảng Bình thời Bắc thuộc là một phần phiá nam Quận Nhật Nam, từ năm 192-605 dân bản xứ nổi lên đánh đuổi quan cai trị người Hán , chiếm một vùng Huế đến núi Bạch Mả, Thành Lồi (Nguyệt Biều) mà lập nên Vương Quốc Độc Lập Lâm Ấp trong thời gian đó Đại Việt còn bị Bắc thuộc ). Lâm Ấp là tiền thân của Vương Quốc Champa , Năm 605 Lâm Ấp bị nhà Hán đời nhà Tùy đánh bại và Và Vương Quốc Champa luôn có chiến tranh với người Hán , với người Việt và Vương quốc Kmer.
Vương quốc Champa có thời cực thịnh Chế Bồng Nga ( Che Bunga) 1360-1390) vị vua thứ 39 của Vương Quốc Champa ( vị vua thứ 3 , triều đại thứ 12 ) mà lảnh thổ trải dài từ Đèo Ngang, Hoành Sơn đến Bình Thuận thủ đô là Đồ Bàn nay thuộc xả AnNhơn tỉnh Bình Định ( thời Nguyễn Nhạc làm vua nhàTây Sơn
cũng xây đô trên Đồ Bàn củ di tích còn lại làa Thành Hoàng Đế )
Bây giờ lần thứ 3 Chế Bồng Nga tiến đánh Thăng long Vua Trần VN rất sợ hải , trong trận chiến tại Sông Hải Triều ( Sông Luộc thuộc tỉnh Thái Bình bây giờ, Chế Bồng Nga bị pháo tử thương 1390, quân Chàm cướp được xác không đầu cuả CBN đem về cố quốc. Ít năm sau Nhà Trần cũng mất ngôi về tay Nhiếp chính Hồ Qúy Ly, ông này giết cháu ngoại là Vua Trần Thiếu Đế và Lập ra nhà Hô 1400 , quốc hiệu đổi tư Đại Việt thành Đại Ngu đến đời con Hồ Hán thương đánh Chiêm chiếm Chiêm Động và Cổ Lủy ( Quảng Nam và Quảng Ngải ngày nay) bị .Nhà Hồ caó chung 1407 khi nhà Hán chiếm.
Vào thời đại Nhà Lý , năm 1069 chiến tranh Chiêm Việt xảy ra Nguyên Soái Lý Thương Kiệt bắt được Vua Chiêm Chế Củ về Thăng Long , Chế củ phải dâng 3 châu đễ được thả về là Điạ Lý, Malinh và Bố Chánh, năm sau LTK nam tiến bất thành và cho di dân đến lập nghiệp và đối Điạ Lý thàng Bình Tiên, Ma Linh thành Minh Linh và Bố chánh thành Nam Bố Chánh.9 Nay là Quảng Bình, Quảng Trị và một phần Thưà Thiên )
Dùng hôn nhân đễ mở rộng bờ cỏi : Năm 1306 , vâng lời thái thượng hoàng Trần Thánh Tông, Vua Trần Anh Tông gả em gái Huyền Trân Công Chuá cho Vua Chàm Chế mân , sinh lể là Châu Ô, Châu Rí (Lý)tức Huế, Thừa Thiên bây giờ)
Thời Hậu Lê ( Lê Trung Hưng ).
Năm 1568 Vua Lê Thánh Tông ( Lê Duy Ninh) lập thừa Tuyên thuận Hoá và cử Nguyễn Hoàng vào trân giử : Thừa Tuyên Thuận Hoá gồm một phủ Tân Bình còn gọi là Tiên Bình với 2 huyện Khương Lộc và Lệ thủy. 2 châu là Minh Linh vàBố Chánh.
Bắc Nam Trịnh Nguyễn Phân Tranh :
Năm 1558 Chuá Nguyễn Hoàng đảm nhận thừa tuyên Thuận Hoá sau đổi Thừa tuyên Thuận Hoá thành Phủ Quảng Bình rồi Dinh Quảng Bình.
Đời chuá Sải Nguyễn phúc Nguyên Châu Bố Chánh bị chia hai lấy Sông Gianh làm giới tuyến :
Bố Chánh Ngoại Châu thuộc nhà Lê và Bố Chánh Nôi Châu nam Sông Gianh thuộc Chuá nguyễn.
Đời Vua Quang Trung Nguyễn Huệ nhập hai Châu Bố Chánh thành Châu Thuận Chánh,.
Năm 1801 Nguyễn Ánh ( Vua Gia Long ) lại chia hai Bố Chánh như củ sau đổi thành Dinh Quảng Bình rối Trực Lệ Quảng Bình.
Đến đời Vua Minh Mạng lại đổi Bố Chánh Nội Châu thành Huyện Bố Chánh và đổi Bố Chánh ngoại châu thành Châu Bó Chánh rôi huyện Bố Chánh.
Năm 1831 Vua Minh Mạng đổi Dinh Quảng Bình thành Tỉnh Quảng Bình,
Đến đời Vua Tự Đức Tỉnh Quảng Bình gồm có 2 phủ và mỗi phủ có 3 huyện:
Phủ Quảng Trạch với 3 huyện Bình Chánh, Minh Chánh và Bố Trạch .
Phủ Quảng Ninh với 3 huyện Phong Lộc, Phong Đăng và Lệ Thủy.
Sau khi thống nhất Việt Nam 1975.
1976 hợp nhất 3 tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên làm Bình-Trị-Thiên và cia lại như củ 1990.
Nay Tỉnh Quảng Bình gồm một Thành phố Đồng Hới và 6 huyện :
H. Bố Trạch với thị xã Hoàn Lảo ( có Di Sản Thế Giới Phong Nha - Kẻ Bàng National Park).
H. Lệ Thủy.
H.Minh Hoá.
H.Quảng Ninh,
H.Quảng Trạch với thị xả Ba Đồn.
H. Tuyên Hoá.
( Theo Từ Điển Nhà Nguyễn cuả Hương An Vỏ văn Dật xuất bản 2912 tại Nhà Sách Nam Việt.)
Theo nhà cổ sử học Trần Quốc Vượng và theo sách Tan Thư Quận Chí cuả Trung Quốc:
Bắc Quảng Bình 1700 năm trước Lâm Ấp ( đời Đường và Chiêm Thành đời Tống ), tiền thân của Vương Quốc Champa:
Năm 1069 Quảng Bình chính thức thuộc Đại Việt, Chế Củ bị bắt và phaỉ chuộc tự do băng 3 châu Điạ Lý, Minh Linh và Bố Chánh., Champa chỉ còn từ Quảng Nam đến Bình Thuận.
Đến đời nhà Hô , Hồ Hán năm 1402 chiếm Chiêm Động và Cổ Lủy ( là Quảng Nam, Quảng Ngải bây giờ. Đất chót của chiêm thành là Trấn Thành tự trị trong Tỉnh Bình Thuận Năm 1692 cũng bị Chuá Nguyễn Phúc Chu xoá sổ. )
Năm 1471 Vua Lê Thánh Tông đánh Chiêm mở rông biên giới đến phiá nam Núi Đá1 Bia ( Thạch Bi Sơn )tức nam Phú Yên bây giờvà đặt ra thừa tuyên Quảng Nam gồm 3 phủ Thăng Hoa, Tư Nghiã, Hoài Nhơn, Từ Nghiã. tư Nghiã chính là tiền thân Quảng Ngải ngày nay.
Chuá Sải Nguyễn Phúc Nguyên ( 1613-1635) gả Công Chuá Ngọc Vạn cho vua Chân Lạp tạo thuân lợi cho di dân Việt về nam vùng Bà Rịa rối giúp Dương Ngạn Địch và tùy tùng định cư ở Mỷ Tho, Trần Thượng Xuyên ở Nông Nai ( Đồng Nai ) khai thác, buôn bán và lập các làng Minh Hương khắp nơi.
Chuá Nguyễn Thứ 7 Nguyễn Phúc Chu cử Ông Nguyễn Hửu Cảnh làm Kinh Lược Sứ đất Chân Lạp.
Mac Cửu và con là Mạc thiên Tứ khai thác Hà Tiên vào thời Vỏ Vương Nguyễn Phúc Khoát ( chuá thư 8). Lập hai đạo kiên Giang, Long Xuyên, chấm dứt Nam Tiến : đến Mủi Cà Mau, Về phiá tây gồm Châu Đốc, An Giang rồi Gò Công , Tân An ( Tầm Bôn, Lôi Lạc ).
1700 năm trước Quân Kim Linh gồm bắc Quảng Bình , đến thời Vua Minh Mạng kỵ húy đổi chử Kim thành chử Thọ : Tho Linh .
Thọ Linh liên xã thành hìnhgồm Lệ Sơn, La Hà, Cảnh Dương và Thổ Ngoạ và ngày nay Thọ linh chỉ còn là một thôn ( làng ) thu nhỏ.
Quảng Bình đau thương từ Trịnh Nguyễn Phân Tranh đến Chiến Tranh ủy nhiệm nội chiến Quốc Cọng trong đó Quảng Bình gần như bị san bằng vì B52 trải thảm trừ 20 Km DMZ Vùng Phi Quân Sự ngang vỉ tuyến 17..
Dân Quảng Bình điạ Linh nhân kiệt ( Ngô Đình Diệm, Vỏ Nguyên Giáp, Đinh Xuân Quảng ( Wikipedia)..."Sơn, Hà, Cảnh, Thổ, Văn Vỏ Cổ Kim ", cuộc sống dân chúng đang từ từ phục hồi .
THỌ LINH QUÊ TÔI
( Cám ơn ông Phan Văn Khuyến , tác giả Một Thuả Vui Buồn đã cho nhiều chi tiết thân thương vê Thọ Linh.ĐXD.)
Quê tôi dưới Dảy Trường Sơn,
Kim Linh tên củ sử còn rỏ ghi:
Một ngàn bảy trăm niên kỳ.
Quận KIM LINH bắc Quảng Bình ngày nay.
Thời Vua Minh Mạng đổi thay:
Kim Linh quốc húy sửa thành THỌ LINH.
Thọ Linh liên xã thành hình:
La, Hà, Cảnh, Thổ, hửu tình Lệ Sơn.
Nhân kiệt phát , điạ linh còn .
Tho Linh nay chỉ là thôn thu mình:
Một thôn năm xóm hồi sinh:
Tây Trường, Đông Tự, Trung Đình, Bắc Lang.
Bên Sông có xóm Nam Hà,
Rào Nan uốn khúc chảy qua xóm làng.
Thọ Linh phong thủy nhịp nhàng:
Tây lên Cao Mại phong hàn gió sương.
Đông xuống Thọ Hạ, Diên Trường.
Nam phường Cây lim, Nam Trang, Kẻ Bàng.
Bắc Lâm Xuân giáp xóm Làng.
Đất đai một giải sơn hà vấn vương.
Động Cao, Rú Cấm, ruộng nương.
Rào Nan Đập nước dẩn mương đến làng.
Tương Trần Nu, Miểu Thành Hoàng
Dẹp Chiêm ,mở nước, dựng làng di dân.
Mai, Trần, Phan, Nguyễn, Đinh Xuân.
Yêu thương đùm bọc như dân họ hàng.
Chợ Thọ Linh cạnh Rào Nan,
Với hai bến nước tây nam bốn mùa.
Trường Thọ Linh có từ xưa ( 1922)
Bên đường xe lửa xuyên qua xóm Chuà.
Xa quê mới thấy nhớ nhà,
Nhớ nước Giếng Mả, nhớ Bà Nội xưa.
Nhớ nền nhà củ Xóm Chuà.
Nhớ cây khế ngọt đến mùa đơm bông.
Thao thức giá buốt đêm đông .
Gió heo may thổi như Ông Mệ về.
Rú Thông lăng mộ chỉnh tề.
Đêm nghe tiếng vạc nhớ về quê cha.
Quảng Thuận
Đinh Xuân Dũng.
Thung Lủng Hoa Vàng 10/8/2017.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét