LŨY BÁN BÍCH

    Năm 1999 người ta gắn bảng tên Lũy Bán Bích cho con đường dài hơn 4 kilômét chạy theo hướng bắc-nam ở quận Tân Phú. Cái tên ngồ ngộ này khiến "một bộ phận không nhỏ" bà con ta "tâm tư". 

    Lũy là gì? Là công trình bảo vệ một vị trí: thành lũy, chiến lũy, lũy tre làng... 

    Bán Bích là sao? Theo Hán tự: bán là nửa, người phương Nam kêu là "phân nửa", bích là bức tường. 

    Từ cuối TK18, vùng đất Sài Gòn sừng sững hiện lên một thành lũy đắp bằng đất, rất chi là hoành tá tràng. Mặt cắt của lũy có hình thang vuông, phía ngoài thẳng đứng, phía trong thoai thoải có bậc tam cấp lên xuống, trông như nửa bức tường, nên gọi thế. Tên chữ là Bán Bích Cổ Lũy hay Lũy Tân Hoa. Tuy thế, Trịnh Hoài Đức lại bẩu: Vì lũy uốn cong ôm lấy vùng đất hình bán nguyệt, giống như nửa viên ngọc bích, nên gọi thế. Chẳng biết ai đúng. Kệ! Chỉ biết là nay ứ còn tí tì ti vết tích nào. 

   TK18 có giai đoạn nước ta rộng bát bao la ngát, bao gồm toàn bộ lãnh thổ Campuchia cơ đấy. Thế rồi quân Xiêm sang quấy phá. Ng.Cửu Đàm cầm quân uýnh đuổi chúng chạy một hơi về tận… Thái Lan. Sau khi cắt cử quan cai trị theo phương châm “dùng người Khmer trị người Khmer”, ông rút quân về củng cố vùng đất Gia Định. Năm 1772 được chúa Ng.Phúc Thuần OK, ông cho xây một chiến lũy dài 8.600 mét, xuất phát từ chùa Cây Mai bên bờ kênh Tàu Hủ (nay thuộc ph.16, q.11) băng qua đường Trường Chinh và sân bay Tân Sơn Nhất, vòng xuống Cầu Bông ở q.Bình Thạnh, tạo thành vòng cung ôm kín 3 mặt phía tây, tây bắc và bắc của Sài Gòn. Lũy Bán Bích đấy!

    Thành phố là gì? Là có thành và có phố. Thế mà cũng hỏi!

    Ai tạo ra Thành phố Sài Gòn? Ng.Cửu Đàm chứ ai! Từ khi vùng dân cư này được ông khép kín bằng 3 mặt sông Sài Gòn, Bến Nghé, Tàu Hủ và 1 mặt thành là cái lũy Bán Bích, tạo nên thể thống nhất về cả địa lý kinh tế, xã hội và bố phòng. Thế mới gọi là Thành phố.

    Ng.Cửu Đàm là ai? Ba đời họ Nguyễn Cửu nhà ông này đều có công gây dựng và bảo vệ vùng đất phương Nam. Này nhé: danh tướng, nhà doanh điền Ng.Cửu Vân (có tên đường ở q.Bình Thạnh) sinh ra Ng.Cửu Đàm (có tên đường ở q.Tân Phú) và Ng.Thị Khánh, tức Thị Nghè (có tên kênh, tên chợ, tên phường và thương hiệu thịt chó nức tiếng gần xa). Con của Ng.Cửu Đàm là nhà doanh điền nổi tiếng Ng.Cửu Phú (có đường ở q.Bình Tân).

    Để lấy đất đắp lũy Bán Bích, lại vừa tạo thêm giao thông đường thủy, Ng.Cửu Đàm cho đào 1 con kênh nối kênh Lò Gốm với kênh Tàu Hủ. Kênh này có tên Ruột Ngựa vì nó thẳng tưng như… ruột con ngựa, 2 bờ kênh nay là 2 đường Phú Định và Mễ Cốc ở q.8. 

    Sau khi đánh chiếm nơi này, Pháp phá lũy Bán Bích, nạo vét hào nước bao mặt ngoài lũy, thế là có kênh Vòng Thành (xem ảnh) và biến một đoạn lũy ở phía tây thành đường đi, gọi là Hương lộ 14, nay là đường Lũy Bán Bích. Kênh Vòng Thành nay cũng ứ còn dấu tích gì.

(Chuyện cũ viết lại)

Fb Hữu Thọ

Ps/ Khả năng là dã sử (viết lại có hư cấu thêm)